Opis
„Kłamstwa czasów wojny” – ponadczasowa analiza propagandy wojennej
Autor: Arthur Ponsonby
W książce „Kłamstwa czasów wojny” (ang. Falsehood in War-Time, 1928) brytyjski polityk i publicysta Arthur Ponsonby podejmuje temat szczególnie aktualny w kontekście współczesnych konfliktów zbrojnych – rolę kłamstwa i manipulacji w czasie wojny. Dzieło to, choć powstałe w odpowiedzi na doświadczenia I wojny światowej, pozostaje niepokojąco aktualne i stanowi jedno z fundamentalnych źródeł w dziedzinie badań nad propagandą.
Ponsonby, członek Izby Gmin i jeden z niewielu parlamentarzystów otwarcie sprzeciwiających się wojnie, analizuje mechanizmy dezinformacji stosowane przez rządy, prasę i instytucje państwowe, które służą utrzymaniu poparcia społecznego dla działań zbrojnych. Na podstawie licznych przykładów dokumentuje, jak fabrykowane wiadomości, emocjonalne slogany i demonizacja przeciwnika tworzyły atmosferę strachu, nienawiści i zgody na przemoc.
W książce autor przedstawia kilkanaście typowych kłamstw wojennych, takich jak:
-
„Wróg sam rozpoczął wojnę”,
-
„Wróg popełniał okrucieństwa wobec cywilów i dzieci”,
-
„Wojna jest prowadzona w imię wyższych wartości”,
-
„Nasi żołnierze walczą bohatersko, wróg jest brutalny i tchórzliwy”,
-
„Każdy, kto wątpi, jest zdrajcą”.
Ponsonby podkreśla, że tego rodzaju kłamstwa nie są wyjątkiem, lecz regułą – stałym elementem wojennej narracji, niezależnie od kraju i ustroju politycznego. Wnioski autora są surowe: społeczeństwa dają się zwieść, ponieważ pragną wierzyć w moralną wyższość własnej strony. Rolę szczególnie odpowiedzialną przypisuje mediom, które – zamiast pełnić funkcję kontrolną – stają się narzędziem rządowej propagandy.
„Kłamstwa czasów wojny” nie jest jedynie relacją historyczną. To akt oskarżenia wobec intelektualnego lenistwa społeczeństw i przestroga przed bezrefleksyjnym przyjmowaniem oficjalnych narracji. Książka wzywa do sceptycyzmu, odpowiedzialności i moralnej odwagi, przypominając, że prawda jest pierwszą ofiarą każdej wojny.
Dzieło Arthura Ponsonby’ego należy dziś do klasyki literatury antywojennej. Jest to publikacja, która powinna znaleźć się w kanonie lektur każdego dziennikarza, historyka, politologa i obywatela – jako ostrzeżenie przed potęgą słowa, które może niszczyć równie skutecznie, jak bomby.
Arthur Ponsonby (1879-1946), brytyjski arystokrata, pisarz i polityk, poseł do Izby Gmin, członek Izby Lordów, autor licznych książek, takich jak poświęcona krytyce władzy pieniądza The Camel and the Needle’s Eye (1910) czy The Decline of Aristocracy (1912), opowiadająca o naturze, losach i kresie arystokracji w Europie. Jego najbardziej głośna praca to Falsehood in War-time (Kłamstwa czasów wojny), w której ujawnił metody stosowane przez brytyjskie władze w celu zmanipulowania opinii publicznej i zdobycia jej poparcia dla działań wojennych. Mimo szykan, oskarżeń o brak patriotyzmu i działania antypaństwowe, Ponsonby do końca życia starał się walczyć o prawdę, ukazując zwykłym ludziom, w jaki sposób są rozgrywani przez władzę.
Jeśli ludzie zostaną ostrzeżeni, mogą zachować większą ostrożność i przejawiać mniejszą skłonność do bezkrytycznego akceptowania plotek, wyjaśnień i odezw preparowanych na ich użytek, gdy cień kolejnej wojny zamajaczy na horyzoncie. Muszą zrozumieć, że rząd, który zdecydował się podjąć tak straszne i ryzykowne przedsięwzięcie, jakim jest wojna, musi od samego początku zaprezentować całkowicie niedwuznaczne i jednostronne usprawiedliwienie swoich czynów, nie mogąc sobie pozwolić na przyznanie racji czy dopuszczenie do głosu rozsądku w najmniejszej choćby sprawie, która mogłaby zasiać ziarno wątpliwości w głowach tych, którzy zdecydowali się walczyć. Fakty muszą być zniekształcone, ważne okoliczności wydarzeń ukryte, a obraz przedstawiony w tak jednoznacznych kolorach, by przekonać ignorantów, że ich rząd jest bez winy, ich sprawa szlachetna, a oczywista niegodziwość wroga udowodniona ponad wszelką wątpliwość. Wystarczyłaby chwila refleksji, aby każdy rozsądny człowiek dostrzegł, że tak oczywista tendencyjność nie może w żadnym razie odpowiadać prawdzie, ale na taką chwilę refleksji nie pozostawia się czasu. Kłamstwa puszczane są w obieg z jak największą częstotliwością. Bezmyślne masy akceptują je bezkrytycznie i swoim pobudzeniem wpływają na resztę społeczeństwa. Ilość wierutnych bzdur i demagogii, która w czasach wojny w każdym kraju uchodzi za patriotyzm, jest w stanie wywołać rumieniec zakłopotania na twarzach przyzwoitych ludzi, gdy pozbędą się już złudzeń.
/Fragment książki/
